Space and axiology

Bu çalışmanın konusu, uzamın dikey boyutu olan yukarı/aşağı karşıtlığının değerbilim açısından neler sunduğunun ortaya konmasıdır. Uzam, aralıksız bir şekilde insanları kuşatır ve insanlar tarafından çeşitli şekillerde kodlanır. kodlamalardan biri toplumsal kodlamadır. Toplumsal kodlamalar, insanların bütün olarak şeylere anlam değer atfetme sürecidir. kodlamaların önemli parçalarındandır. İnsanlar, bilinçli ya da bilinçsiz daima uzamla çevrelenmiştir. Kuşatıcı öge uzam, yaşamında bilişsel süreçlerinde yalnızca dekor değil; bunun ötesinde anlamsal, işlevsel değerbilimsel açıdan ögedir. Uzamın insanlarla girişik ilişkisi, zaman içinde uzama birtakım değerler atfetmesine zemin hazırlamıştır. çalışmada metaforik fenomenolojik incelemelerin verileri kapsamında insanların, karşıtlığını nasıl yapılandırdığı sorgulanmıştır. Bunun için iki teoriden yararlanılmıştır: Birincisi, George Lakoff Mark Johnson’un attığı geleneksel metafor anlayışına aykırı yaklaşım görülen kavramsal teorisidir. Diğeri ise Gaston Bachelard’ın uzam-çözümleme nitelediği uzamı incelerken yararlandığı fenomenolojidir. Kavramsal teorisinin saptamalarına göre insanlar, genellikle uzamsal “yukarı”yı olumlarken “aşağı”yı olumsuzlamıştır. Diğer deyişle “yukarı” esenlikliyken “aşağı” esenliksizdir. görüşlerine evin çatı katı (yukarı) mahzeni (aşağı) esenliksizdir yani bu kapsamda karşıtlığı, fenomenolojinin örtüştüğü alan oluşturur. Genel sonuç denebilir ki karşıtlığı esenlikli/esenliksiz karşıtlığıyla güçlü ilişkiye sahiptir. İnsanlar; “yukarı”ya esenlikli, “aşağı”ya esenliksiz verme eğilimindedir. Yapılan incelemeler; sözlükbilimin yanı sıra Türk şiirinden örneklerle desteklenmiş, söz konusu eğilimlerin geçerliliği söylemsel yazınsal örnekler üzerinde de konmuştur. çalışmanın, kolektif bilinçdışı arketip incelemelerine perspektif sunacağı, çözümlemelerin verilerinden yararlanabileceği düşünülmektedir.